ERFGOED IN DE KIJKER: Centrum voor Streekgeschiedenis in Zottegem
Onder het toeziend oog van Lamoraal van Egmont herbergt het Oude Stadhuis van Zottegem het ‘Centrum voor Streekgeschiedenis (CVS)’. Frency Uytterhaegen, diensthoofd van dit documentatiecentrum, neemt ons mee in de archieven van de Stad Zottegem.
We lopen het Oude Stadhuis binnen en kloppen aan bij Frency Uytterhaegen. Frency, wat doet precies het Centrum voor Streekgeschiedenis (CVS) dat achter deze opvallende witte gevel schuilt?
Frency: Sinds 1984 verzamelen en ontsluiten we documentatiemateriaal en publicaties over de geschiedenis van de Stad Zottegem en de ruimere streek. Onze oudste werken gaan terug tot de 15de eeuw. Soms kopen we historisch waardevolle publicaties aan, maar het gros van het materiaal zijn giften van privépersonen en verenigingen. Soms zijn dat dozen vol ongeordende spullen, waar dan vaak oude boeken met historische waarde tussen zitten. Alles komt goed terecht: boeken, tijdschriften, weekbladen en kaarten krijgen een plaats in onze bibliotheek; archiefmateriaal, foto’s, affiches, verkiezingsdrukwerk, doodsprentjes en -brieven nemen we op in ons documentatiecentrum.
De archieven komen van privé-personen, verenigingen en bedrijven. Een coherent archief wordt in zijn geheel opgenomen, een mengelmoes wordt opgesplitst. Wat niet in ons archief thuishoort, krijgt een andere bestemming. Zo ligt hier een geboorteregister uit 1589 klaar om terug te bezorgen aan de kerkfabriek.
Bij het ontsluitingsproces komen heel wat stappen kijken. Pas na het selecteren, het opschonen, het inventariseren, het digitaliseren en het invoeren in de online databanken kan het materiaal netjes opgeborgen worden in speciale zuurvrije dozen en mappen.
Frency Uytterhaegen vertelt ons alles over het CVS
Het CVS heeft dus bijna 40 jaar op de teller staan. Jullie archief bewijst dat de tijd niet bleef stilstaan, maar ook jullie werking kende wellicht een grote evolutie.
Frency: Bij de start was de streekcollectie deel van de wetenschappelijke bibliotheek in de Paddestraat, een gezamenlijk initiatief van de stadsbibliotheek en het Archeologisch Centrum. Toen het museum in 1992 door de Provincie werd overgenomen, zette de Stad het CVS als onafhankelijke instelling verder. De collectie groeide verder, en bij de verhuis in 2003 naar de Nieuwstraat kwam er een publieke leeszaal. Sinds 2016 is het Oude Stadhuis onze stek, waar ook de Dienst voor Toerisme, cultuur- en bibliothekenwerking Route 42 en Erfgoed Vlaamse Ardennen (EVA) huizen. Als je de Egmontkamer en de Raadzaal in het Oude Stadhuis bezoekt, loop dan zeker ook eens langs bij het CVS en de andere teams.
Een hedendaags archief staat of valt met de kwaliteit van de digitalisering. Is de digitale omwenteling een aandachtspunt voor jullie?
Frency: Naast het inventariseren is digitalisering meer dan een aandachtspunt. Een digitaal archief heeft twee voordelen: betere bewaring en betere ontsluiting naar het publiek. We besteden ontzettend veel tijd en aandacht aan het inscannen van oude foto’s en affiches, maar ook recente digitale foto’s registreren we volgens de regels van de kunst. Foto’s van particulieren nemen we digitaal op in de beeldbank, zodat de eigenaars het origineel kunnen bewaren.
Zicht op de bibliotheek van het CVS
De Egmontkamer in het Oude Stadhuis
Verzamelen en bewaren van documenten over de geschiedenis van de streek is uiteraard cruciaal. Maar kan het grote publiek het archief ook raadplegen?
Frency: Zeker en vast! Via de catalogus van de bibliotheek kom je te weten welke kaarten, boeken en tijdschriften in onze collectie zitten. Volledige jaargangen van lokale tijdschriften zijn de absolute blikvangers. In de leeszaal kan je vervolgens niet alleen exemplaren inkijken, maar heb je ook toegang tot bijzonderheden zoals digitale akten met eeuwenoude parochieregisters en aktes van de burgerlijke stand.
Maar ook online kan je uitgebreid grasduinen in de geschiedenis van Zottegem en omstreken. Tijdschriftartikels zoek je via de site van de Provinciale bibliotheek. Schenkingen en private archieven staan op Archiefpunt (Archiefbank Vlaanderen). En dan is er natuurlijk de beeldbank van Erfgoed Vlaamse Ardennen (EVA). Met 18.990 beelden ontsluit de Zottegemse beeldbank een schat aan beeldmateriaal voor de Vlaamse Ardennen. De collectie gedigitaliseerde doodsprentjes is buitengewoon volledig en wordt zeer vaak geconsulteerd.
CVS bewaart vele regionale tijdschriften
Detail van de bibliotheek
Organiseren jullie ook activiteiten om jullie werking bij het grote publiek bekend te maken?
Frency: Voor jaarlijkse hoogtepunten zoals Erfgoeddag en Open Monumentendag ontwikkelen we steevast een origineel programma. Stadswandelingen met gids, fotozoektochten en routes in de ErfgoedApp zijn het hele jaar door beschikbaar. We zetten ook sterk in op educatie, en nemen deel aan Kunstendag voor kinderen. Leerkrachten in het kleuteronderwijs en de 1ste graad lager onderwijs kunnen bij ons terecht voor een gamma educatief materiaal, zoals een heuse erfgoedkoffer en de ontdekkingsroutes ‘Speuren in de Stad’ en ‘De prentbriefkaart van mijn oma’.
Documentatiemateriaal verzamelen, beelden digitaliseren, activiteiten organiseren … Achter zo veel inzet en creativiteit moet wel een heel sterk team zitten.
Frency: Tina De Smet en ik zijn de vaste medewerkers van het CVS. Maar we zouden nergens staan zonder onze vrijwilligers Blanche, Marie-Hélène, Jeanine, Patrick, Niels-Jan en Yolande. Eén of twee dagen per week zijn ze in het CVS aan de slag, elk met een specifieke taak zoals foto’s beschrijven, digitaliseren of affiches en doodsprentjes inventariseren. De coronacrisis heeft de vrijwilligerswerking geen goed gedaan, en er is helaas ook gebrek aan tijd voor voldoende begeleiding. We kijken in het bijzonder nog uit naar iemand met kennis over archiefwerking. We hebben immers al 75 schenkingen verwerkt, maar er wachten er nog 35!
Het CVS wordt wel eens ‘het geheugen van de Stad’ genoemd. Welke stukken steken er voor jou bovenuit?
Frency: Dat moet onze collectie van 600 oude landkaarten zijn. Sommige werden in de 15-16de eeuw met de hand getekend en tonen gehuchten in de streek, compleet met straten, huizen, molens en kerken. De oudste kaarten zijn van de Paddestraat en Erwetegem. In de Raadzaal staat dan weer een opmerkelijke, zware stoel, versierd met stierenkoppen. Die kregen we na de Tweede Wereldoorlog van Britse legerofficieren die in Grotenberge verbleven. Maar ook in de Egmontkamer zijn unieke stukken te zien, zoals een boek van PC Hooft uit 1677 en kronieken van de familie Egmont uit 1641.
_JPG.jpg)
Oude kaarten in de collectie: links Leeuwergem in de 19e eeuw, rechts Erwetegem in de 16e eeuw.
Lamoraal van Egmont is inderdaad prominent aanwezig, niet alleen op de Markt maar ook in het Oude Stadhuis. En zelfs in jouw bureau, heb ik me laten vertellen.
Frency: Een doos met Egmontrelicten werden lange tijd bewaard in het Rijksarchief Ronse. Toen deze in 2008 naar Zottegem terugkwamen stonden ze een hele tijd op mijn bureau. Intussen hebben ze een vaste plek gekregen in de Egmontkamer.
De gevel van het Oude Stadhuis werd gerenoveerd, en er prijkt een nieuw dak op het gebouw. Maar wat zijn de plannen binnenin? Wat brengt de toekomst voor het CVS?
Frency: Een project dat mij en het team nauw aan het hart ligt, is de digitalisering van De Beiaard. Deze wekelijkse, lokale krant was een kroniek van het Zottegemse leven in al zijn aspecten, met streeknieuws, reclame, feestelijkheden, ongevallen, overlijdens, … Via een groot digitaliseringsproject van Meemoo (Vlaams Instituut voor het Archief) maken we kans onze collectie samen te voegen met die van andere archieven om zo alle jaargangen van 1902 tot 2016 te verzamelen. Alle nummers zouden dan gescand worden met de OCR-techniek, waardoor elk artikel doorzoekbaar wordt. Meer dan een eeuw De Beiaard, toegankelijk voor iedereen en met een performante zoekfunctie, daar kijk ik wel naar uit!
De Beiaard wacht rustig op zijn nieuwe leven.
bibliotheek CVS: https://zottegem.bibliotheek.be/
(selecteer bij Biblocaties 'Centrum voor Streekgeschiedenis)
beeldbank: https://eva.mediahaven.com/
Tijdschriften:
Provate archieven en schenkingen: