ERFGOED IN DE KIJKER: Europees Cartoon Centrum - Kruishoutem
In Kruisem schuilt een bijzondere parel, het Europees Cartoon Centrum, kortweg ECC. Zij vieren dit jaar hun 15-jarig bestaan, en daar bovenop de 40ste verjaardag van de cartoonwedstrijd Euro-kartoenale waarmee het allemaal begon. Een dubbel jubileum, dat verdient extra aandacht! De cartoonwedstrijd en tentoonstellingen van het ECC hebben naam en faam tot ver in het buitenland. In de internationale cartoonwereld is ‘Kruishoutem’ een echt begrip. Het begon echter heel lokaal, tijdens de Gulden Eifeesten in Kruisem. Wil je meer te weten komen, lees dan het interview met Saskia Gheysens, dochter van de oprichter van het ECC en curator van de jubileumtentoonstelling.
INTERVIEW:
“Dag Saskia, we nodigen het Europees Cartoon Centrum uit voor onze allereerste rubriek van ‘In de kijker’, en dat is geen toeval! Jullie hebben iets te vieren, vertel eens.”
“Inderdaad, we hebben dit jaar zelfs een dubbel jubileum te vieren! We bestaan al 40 jaar als cartoonwedstrijd, en het centrum zelf bestaat 15 jaar. We zijn geen museum, maar willen een Huis zijn voor de cartoonist en cartoonliefhebber. Onze missie is om een breed publiek vertrouwd te maken met cartoons, en uiteraard ook om de cartoonisten te ondersteunen. Dat doen we onder meer door 8 tentoonstellingen per jaar te organiseren. Het is meestal een dubbeltentoonstelling waarbij we verschillende cartoonstijlen aan bod laten komen, internationale en Vlaamse cartoonisten. Elke zondag zijn we geopend, en kan je ons centrum bezoeken. Niet alleen de tentoonstelling, maar ook onze bibliotheek staat ter beschikking voor bezoekers. We hebben een collectie van 5167 boeken over en met cartoons, en door onze wedstrijden en schenkingen hebben we ook veel originele cartoons. Ten slotte worden we ook geconsulteerd als expertisecentrum.”
Uitreiking prijzen Euro-kartoenale 1983 met de eikoningin en eierboer en voorzitter Rudy Gheysens
“Ik ben wel benieuwd hoe een cartooncentrum in de Vlaamse Ardennen terechtgekomen is! Hangt daar een verhaal aan vast?”
“Het ECC als documentatiecentrum bestaat 15 jaar, maar er is een voorgeschiedenis en die brengt ons terug naar 1978. Mijn vader, Rudy Gheysens, nam toen het initiatief om een cartoontentoonstelling te organiseren. Hij was voorzitter van het Willemsfonds Kruishoutem, en wou iets toevoegen aan de Gulden Eifeesten in Kruishoutem. Mijn mama gaf les samen met de toenmalige echtgenote van ZAK (bekende huiscartoonist bij De Morgen, nvdr). Hij gaf de voorzet om een cartoontentoonstelling te organiseren. Het bleek een schot in de roos, en dadelijk ontsproot het idee om er een wedstrijd voor Vlaamse cartoonisten van te maken. Het was dus van in den beginne verweven met de feesten in Kruishoutem, en nog steeds is de euro-kartoenale verbonden aan het Paasweekend. We groeiden elk jaar een beetje, en de wedstrijd werd al in 1981 opengetrokken tot een internationale wedstrijd. Uiteraard met als thema ‘Kip & Ei’ . Ondertussen ontvangen we uit meer dan 85 landen inzendingen! Zo gingen we van lokaal naar internationaal, maar we willen de band met Kruishoutem behouden. Ook de naam van de cartoonwedstrijd is ‘Euro-Kartoenale Kruishoutem’, en in het wereldje is dat een bekende naam! Een leuke anekdote over onze naambekendheid in het buitenland, was toen ik op privéreis ging naar Iran. Dat nieuws was me vooruitgesneld en op de luchthaven werd ik midden in de nacht verwelkomd met bloemetjes door een cartoonist die onze wedstrijd erg genegen was!”
“Een cartoon is iets dat je dagelijks in de krant ziet, maar dat je niet echt bijhoudt. Hoe zien jullie dat?”
“Als huis van de cartoon en thuis voor cartoonisten, zien we dat wel anders! We zien het als een echte kunsttak, waarin ook strekkingen en soorten zijn. Cartoons zijn eigenlijk een heel complexe kunstvorm. Een topcartoon bestaat uit een sterke grafische uitwerking van een gelaagd idee.
Er is heel erg veel diversiteit in de cartoonkunst, van snelle potloodtekeningen tot kleurrijke gedetailleerde prenten, van tekeningen die je aan het lachen brengen tot tekeningen die je doen nadenken, van maatschappijkritiek tot zorgeloze grapjes. Perscartoons kunnen als een aparte categorie gezien worden. Die worden vaak snel getekend, inspelend op de dagdagelijkse actualiteit.
De cartoons die bij ons te zien zijn zijn ook vaak woordeloos, en net dat bezorgt hen ook sterke internationale weerklank.”
Cartoons van Paul Leurs - Pawel Kuczynski (Polen) - Jan Van der Aa - Norbert Van Yperzeele
“Jullie zijn ondertussen 40 jaar aan het verzamelen. Zie je dan ook trends per land, of evoluties doorheen de tijd in de tekeningen?”
“Jazeker! Zo, bijvoorbeeld zou ik Belgische cartoons ‘Bourgondisch’ durven noemen, sappig en over het algemeen minder cynisch en bijtend dan in sommige andere landen. We zien ook meer cartoonisten in landen waar er taboe’s en onderdrukking heersen, vaak worden ze ingezet als een manier om toch onderhuids kritiek te geven en een subtiele subversieve boodschap uit te dragen. Zo kregen we begin de jaren 1980 veel inzendingen uit Oost-Europa, later uit China, Turkije, en nu uit Iran. Ze zijn een spiegel van de tijd.
Doorheen de jaren is er ook een evolutie merkbaar. Wat me opvalt is dat er voorzichtiger wordt getekend. Preutser en minder tegen heilige huisje schoppend. Een trend die best al wat langer gaande is dan de huidige ‘woke’-gedachte. Het is een stille evolutie die je enkel met een terugblik ziet en opmerkt. Naar vorm is er duidelijk een evolutie naar meer complexe kunstwerkjes, in vele kleuren. En we zien dat er nu ook veel meer digitaal getekend wordt.
Wat de kranten betreft, hebben we ook een spijtige evolutie moeten waarnemen, waar vroeger een krant soms tot 4 huiscartoonisten had, is er nu doorgaans maar één huiscartoonist meer. En die wordt dan nog gedeeld binnen een krantengroep. Ook verdwenen heel wat satirische tijdschriften die in de jaren 70 en 80 populair waren .”
“Hoe is de collectie ontstaan en gegroeid?”
“De Euro-kartoenale is een tweejaarlijkse wedstrijd die uit gans de wereld inzendingen ontvangt. Gestaag groeide daardoor de collectie cartoons ten huize Gheysens. Ik herinner me nog als kind dat ongeveer overal in ons huis stapels cartoons te vinden waren. We hebben lange tijd gedroomd, daarna gepraat over over onze ambitie om een permanent centrum op te richten hier in Kruishoutem. Dankzij een provinciale subsidie, en grond ter beschikking gesteld door de gemeente, konden we 15 jaar geleden intrekken in het Europees Cartoon Centrum.
We bezitten momenteel 5169 cartoonboeken. Die staan in onze bibliotheek, en er is een digitale inventaris opgesteld. De droom voor de toekomst is om deze verder te ontsluiten.
Door de wedstrijden zijn er ook veel originele cartoons uit de jaren 1970 - 2000 in onze collectie opgenomen. Deze zijn nog grotendeels niet systematisch geïnventariseerd. Reeds enkele jaren worden cartoons digitaal gemaakt en ingestuurd. Ook dit inventariseren is een uitdaging.
Daarnaast komen er ook schenkingen binnen, zoals bijvoorbeeld de volledige collectie karikaturen van Jean-Luc Dehaene die door hemzelf aan het ECC werden geschonken. De schenking is een mooi tijdsdocument van de politieke jaren 1980-1990 in België. En de originele cartoons van cartoonist PUNT (Jan van der Aa, tekenaar bij o.m. Vlaamse Televisie, Raak, VTB, Kerk en Leven, Straal).Ook de boekencollectie van Huub Gobert, oprichter van de cartoonale van (Knokke)-Heist bevindt zich in het ECC.
Cartoons uit het Archief: GAL (Collectie Jean-Luc De Haene) en Mikhaël Zlatkovsky met het Troeteldier (winnaar 1985)
“Wat is je persoonlijke lievelingsstuk?”
“Er zijn uiteraard veel cartoons die me raakten of me aan het lachen brachten, maar als ik er één moet kiezen, dan deze uit 1985 van de Russische cartoonist Mikhail Zlatkovsky. Het thema van de wedstrijd was huisdieren, en dat leverde vooral kleurrijke vrolijke cartoons op, en deze sprong er zo uit, met fijne sobere lijnen en met een sombere twist.”
“Stel, budget is geen issue, welk stuk zou je graag aan de collectie toevoegen?”
“Wel, dat is een wel een heel bijzonder stuk! Namelijk een Bruegel! Hij is echt onze allereerste cartoonist.. Zijn werk toont vaak op een satirische manier de menselijke gewoontes en eigenaardigheden van alledag. Er zijn ook heel grote Belgische surrealisten waar ik een werk zou van willen. Veel buitenlandse cartoonisten laten zich voor inspireren door het werk van Magritte bijvoorbeeld.”
“Een Bruegel, dat zou wel een uithangbordje zijn voor jullie jubileumjaar! Maar vertel eens wat er dit jaar gepland staat?”
“Ja. Milde schenkers altijd welkom! .Het jubileumjaar kent zijn startpunt tijdens de Gulden Eifeesten, hoe kon het ook anders met onze voorgeschiedenis! Mede dankzij een projectsubsidie bij EVA kunnen we er een echt lokaal erfgoedproject van maken.
Want in dit jubileumjaar willen we het Kruishoutemse verleden en ontstaansgeschiedenis van het ECC in de kijker plaatsen.
We organiseren een gans jaar lang activiteiten maar we starten dus met een tentoonstelling die terugblikt op die 40 jaar cartoons in Kruisem. Met enkele topstukken, maar ook met anekdotes, archiefmateriaal, foto’s en weetjes …. heel herkenbaar voor de mensen uit de streek. Het deel van de tentoonstelling dat over 15 jaar cartoon centrum zelf gaat wordt gecureerd in een participatietraject met 15 15-jarigen uit Kruisem. Samen duiken we in de wereld van cartoons in en slaan we aan het cureren. Benieuwd wat daar uit komt. . Het maakt ineens een sterke band met onze gemeente. Op Paasmaandag is er eveneens een cartoonevent op het plein voor het ECC met cartoonisten die live op grote borden zullen tekenen en je kan er je eigen karikatuur laten maken. Leuk om dit te combineren met een bezoek aan de tentoonstelling.
Maar er is meer. Veel van de geschiedenis zit nu nog in de hoofden van (oud)bestuursleden. Tijd om die verhalen te registreren. Er komt dan ook een podcastreeks over dit verleden, maar ook over cartoons in het algemeen. En deze zomer komt een speciaal magazine uit, met heel wat interviews, weetjes en cartoons uiteraard.
Het volledige programma kan je raadplegen op onze website op www.ecc-kruishoutem.be”
Bovenaan: Links cartoonwandeling ism Heemkundige Kring Hultheim en rechts foto cartoonevent tijdens de Eifeesten in Kruisem - Onderaan: Foto’s Krokuskriebels
“Dat klinkt als een fantastisch jaar! Wat brengt de toekomst na al dat schoons?
“We willen inzetten op het digitaliseren & ontsluiten van de collectie. Ons archief groeit elk jaar, maar het is ook belangrijk dat het geconsulteerd kan worden. Boeken kunnen niet uitgeleend worden, en vele cartoons moeten nog ingescand worden. Uiteraard blijft onze reguliere werking behouden.
Een droom is om een permanente tentoonstelling te hebben over de geschiedenis van de Belgische cartoon. We zijn de voorbije jaren gestart met een onderzoeksproject hierrond, maar het is echt nog onontgonnen terrein.
“Is er een band met de Vlaamse Ardennen en met de lokale gemeenschap?”
De geschiedenis van het ECC is verankerd met Kruishoutem, en de wedstrijd is verweven met de Gulden Eifeesten. Zo heten de hoofdprijzen van de cartoonwedstrijd het Gouden, Zilveren en Bronzen ei!
Hoewel de toegang tot het ECC gratis is, voelen we toch een drempel bij heel wat Kruisemnaren om eens binnen te springen. Behalve op Paasmaandag, dan is het voor velen traditie om naar de cartoons te gaan kijken.
Kruisemse scholen mogen ook steeds gratis een bezoek brengen. Voor elke tentoonstelling wordt een pedagogisch project uitgewerkt. En waar mogelijk werken we samen met andere verenigingen rond projecten. Zo doen we al jaren, samen met de lokale Gezinsbond, mee aan Krokuskriebels en werd deze zomer een cartoonwandeling georganiseerd doorheen de gemeente in samenwerking met de heemkring Hultheim. Cartoons en café-erfgoed werden hier gecombineerd.
Een ander leuk lokaal project was samen met Marc De Bel. Hij schreef bij enkele cartoons uit onze vorige Euro-kartoenale een microverhaaltje, dat via een QR-code kon beluisterd worden.”
Het team van vrijwilligers,
karikatuur door Marco D’Agostino
“Veel plannen en veel werk verzetten jullie! Hoe speel je dat klaar?”
“Ja, we werken integraal met vrijwilligers! Een heel leuke ploeg van mensen die met veel passie en genegenheid bezig zijn met de activiteiten, zoals de tentoonstellingen en wedstrijden organiseren, de bar en het centrum bemannen, de communicatie, ... . Naast de Vlaamse subsidie voor de investering in ons gebouw en de toelage bestemd voor culturele verenigingen van de gemeente, draaien we louter op eigen middelen: vriendenwerking, privésponsoring, ons jaarlijkse ontbijtbuffet, verkoop catalogussen, groepsbezoeken en vrije giften van bezoekers.
“Tot slot, want het kriebelt nu wel: Kunnen we dan op een zondag even binnenspringen?”
Inderdaad, op zondag zijn we open tussen 10 en 12 en van 14 tot 17u. Dan is de toegang ook volledig gratis, hoewel een vrije bijdrage zeer welkom is.
In de week verwelkomen we ook groepen vanaf 10 personen. Je krijgt dan ook een introductie. Hier vragen we wel een kleine vergoeding en er is ook mogelijkheid voor een formule met drank en een broodje of stukje taart.
Praktische gegevens:
René D’Huyvetterstraat 5C , 9770 Kruisem
E-mail: info@ecc-kruishoutem.be
Facebook: EuropeanCartoonCenter
Instagram: @ecckruishoutem
Openingsuren: zondagen, 10u-12u en 14-17u