ERFGOED IN DE KIJKER: Tentoonstelling 'Textiel met een Ziel' in Kruisem
In volle eindsprint naar de tentoonstelling spreken we met André Leyten, drijvende kracht van een team van 5 toegewijde vrijwilligers die al enkele jaren het religieus erfgoed in de Kruisemse parochiekerken inventariseren. André is initiatiefnemer en coördinator van de tentoonstelling ‘Textiel met een Ziel’, die van 10 tot 25 september loopt in de kerk van Huise. Met interesse luisteren we naar zijn verhaal!
INTERVIEW:
Dag André, vooraleerst proficiat met de tentoonstelling die op 10 september opent. We hopen alvast op veel bezoekers. Wat kunnen zij verwachten?
Een kerk vol met 75 kazuifels, 10 koorkappen en 10 dalmatieken die een kleurrijk geheel vormen. Het zal grote indruk maken!
We hebben een selectie gemaakt uit ruim 200 kazuifels en 55 koorkappen in de 9 kerken die de gemeente Kruisem rijk is. Deze selectie is geordend in 3 afdelingen: kazuifels met de liturgische kleuren van de perioden van het kerkelijk jaar, thema’s waarin kazuifels en koorkappen een rol spelen en een afdeling ‘bijzondere stukken’.
In thema A, het kerkelijk jaar, hebben we 8 podiums (2x3 meter) voorzien van 5 of 6 kazuifels. De volgorde is advent (paars), Kerstmis (mooi wit), de kersttijd (wit), vasten (paars), Pasen (goud of wit met goudborduurwerk), Pinksteren (rood met duif) en groen voor doorheen het jaar. Tenslotte rood en zwart als laatste liturgische kleuren.
Bij Pasen hebben we de ‘paasbeste’ gewaden geplaatst, 1 uit elke kerk. Bij Pinksteren zijn alle kazuifels-met-duif verzameld.
De selectie is dusdanig dat ook de geschiedenis van de kazuifels getoond wordt. De vioolkistmodellen (Romeinse kazuifels) uit de periode 1840-1920, van prachtig tot gewoon tot versleten. Vervolgens de wijde Y-kruis kazuifels uit het Interbellum en de jaren 1950. En tenslotte de kazuifels die na de liturgische veranderingen na het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) werden gedragen. Aanvankelijk werden in de jaren 1970 allerlei stoffen, vormen en afbeeldingen gebruikt: kunststof, linnen, enzovoort, opstaande randen rond de halsopening en afbeeldingen van druiventrossen, korenaren, broodjes, vlammen. Aanvankelijk werden voor- en achterkant versierd. Later alleen de voorkant, en de versieringen werden steeds meer gestileerd. Vanaf de jaren 1980-1990 werden de kazuifels wijd en met alleen afwisseling in materiaal, zonder afbeeldingen.
Dit alles is te zien in deze opstelling.
De thema’s zijn: uitvaart, Maria-verering en processies. Dit zijn thema’s waar mensen mee te maken hebben en waarvan ze de gewaden kennen. Hier hebben we met voorwerpen een evocatie gemaakt.
Tenslotte de bijzondere stukken, die Annemie Van Dyck, de bekende Vlaamse kazuifeldeskundige voor ons ‘ontdekt’ heeft in de kerken van Kruisem. 13 bijzondere gewaden staan hier bij elkaar, op een zeer mooie manier gepresenteerd. Voor haar zijn de bijzondere stukken de gewaden die zijn gemaakt voordat er massaproductie was – de 16e, 17e en 18e eeuw. De oudste stukken zijn laat-16e eeuw en 17e eeuw!!
De Sint-Petrus en Urbanuskerk in Huise is een geschikte locatie voor zo een tentoonstelling met zijn lange en ruime middenschip en brede zijbeuken.
Vertel eens, vanwaar het idee kwam om uitgerekend kerkelijk textiel tentoon te stellen?
Sinds najaar 2018 is in Kruisem de werkgroep inventarisatie religieus erfgoed bezig in de kerken van de gemeente. In opdracht van de Vlaamse gemeenschap, afdeling Erfgoed, en de bisdommen worden alle roerende voorwerpen in de kerken opgemeten, beschreven en gefotografeerd en woorden de gegevens opgeslagen in Erfgoedregister.
Daarbij kwamen we natuurlijk veel en allerlei voorwerpen en materiaal tegen: gipsen heiligenbeelden, kandelaars, zilverwerk en kazuifels. Het merendeel is sinds de liturgische hervormingen niet meer uit de kasten gekomen! Zo ontstond het idee om een en ander eens te tonen. Zilverwerk tonen wordt een kostbare zaak en ook eentonig. Kazuifels daarentegen zijn spectaculair en onbekend!
Kazuifels zijn de vakkleding van de priesters, te vergelijken met de toga die rechters dragen. Zodra de rechter zijn toga aanheeft is hij/zij in functie. Zo ook de priester: in zijn kazuifel is hij de tussenpersoon tussen Christus en de gelovigen bij het toedienen van de sacramenten – in het geval van kazuifels bij het opdragen van de H. Mis. De priester werd gezien als een gewijd man, de kazuifels als gewijde gewaden. Daarom werden ze vaak van kostbare materialen gemaakt. Een mis op een hoge feestdag werd door 3 priesters opgedragen. De tweede en derde priester droegen geen kazuifel maar een dalmatiek, een voor- en achterpand met korte mouwtjes.
Na 1970 krijgen de gelovigen een actieve rol in de eucharistie en staat de priester tussen hen. Het gewijde karakter verandert. De kazuifels krijgen nu een modern aanzien.
Hoe begin je nu aan zo een tentoonstelling? Dat lijkt me een hele klus! Keuzes maken, locatie kiezen, verhaal brengen…
Je moet zelf een duidelijk idee hebben hoe zo’n tentoonstelling er uit kan zien. En dan de anderen meekrijgen om aan iets te werken dat nog nooit is gebeurd met materiaal dat ze niet kennen. In ons geval heeft het gemeentebestuur zich achter het project opgesteld en medewerking gegeven. In de tentoonstellingswerkgroep zitten ook leden van de kerkfabrieken en deskundigen op het gebied van pr, computers, facebook, enzovoort; maar ook mensen met kennis van het inrichten van zo’n gebouw/tentoonstelling. We zijn 1,5 jaar bezig geweest en het proces verliep moeizaam.
Een voorbeeld ter verduidelijking. Kruisem is een recente fusiegemeente vanuit 2 bestaande fusiegemeenten. Vraag: houden we de tentoonstelling op een plaats of op meerdere plaatsen in de gemeente. En als de tentoonstelling komt te staan in kerk X, moeten we dan niet iets organiseren in plaats Y in de andere deelgemeente. Voordat je daar uit bent vergt veel geduld en subtiele aanpak
Voor ieder betrokkene ‘viel de franc’ toen we in april een proefopstelling maakten van 2 podiums met kazuifels. Daarna kwam alles in een stroomversnelling.
.jpeg)
Wat hoop je te bereiken met de tentoonstelling? Wanneer is het voor jou een geslaagd project?
Dit zijn 2 verschillende vragen! Wanneer is ze geslaagd? Als er nogal wat bezoekers komen kijken. Immers, het onderwerp is eigenlijk onbekend, komt letterlijk uit een verleden cultuur. Maar de mensen hier zijn wel nieuwsgierig; en ze delen hun positieve ervaringen graag met andere mensen. Zo zijn de afgelopen jaren verschillende vergelijkbare projecten een succes geworden.
Wat ik wil bereiken is het uitlokken van gesprekken over de toekomst van deze voorwerpen en dat daar veel mensen bij betrokken worden. En ik hoop dat veel mensen een fijne ervaring opdoen: spiritueel, kunsthistorisch, historisch, visueel, e.d. Met kazuifels kun je veel kanten op!
Met EVA hebben we het project ondersteund. Zijn er nog partners?
Vanaf het begin heb ik contact gezocht met PARCUM om bij onze tentoonstelling seminaries te organiseren. Dat zijn er 2: een gewone voor kerkfabrieken; en de eerste bijeenkomst van deskundigen van religieus textiel. Ik hoop dat de tentoonstelling daar een bijdrage aan levert.
Overigens: dit is voor het eerst dat zoveel gewaden uit 1 gemeente en uit ‘gewone’ kerken getoond worden.
praktische informatie:
https://www.kruisem.be/vrije-tijd/cultuur/erfgoed/religieus-erfgoed